Cách dạy trẻ chậm nói giảm chú ý – Bố mẹ có thể giúp gì?

Trẻ có các biểu hiện chậm nói, khó phát âm, giảm chú ý có thể là một trong những biểu hiện thường gặp của trẻ tăng động (ADHD). Vậy trẻ bị tăng động ảnh hưởng như thế nào đến khả năng ngôn ngữ? Có những cách dạy trẻ chậm nói giảm chú ý nào tại nhà bố mẹ có thể giúp đỡ con?

Tăng động (ADHD) ảnh hưởng thế nào đến khả năng ngôn ngữ của trẻ?

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một hội chứng rối loạn phát triển thần kinh bao gồm các biểu hiện như quá mức thiếu chú ý, hiếu động thái quá và bốc đồng. ADHD đã ảnh hưởng đến trung bình 6–10% trẻ em và 2,5 – 4% người lớn trên toàn thế giới.

Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng có tới ⅔ trẻ em được chẩn đoán mắc chứng ADHD cũng bị rối loạn ngôn ngữ và lời nói. Đồng thời, một nghiên cứu khác cũng đã chứng minh rằng tỷ lệ trẻ bị ADHD cũng bị rối loạn ngôn ngữ và lời nói lên đến 90%. Vì vậy, tăng động có thể ảnh hưởng đến kỹ năng nói và ngôn ngữ của trẻ theo nhiều cách khác nhau và ảnh hưởng đến mỗi người một cách khác nhau.

Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) có thể ảnh hưởng đến bốn trục ngôn ngữ ở trẻ và thanh thiếu niên: 

• Chậm phát triển ngôn ngữ và cấu trúc ngôn ngữ (chủ yếu là phát âm, ngữ âm, từ vựng và hình thái,…).
• Rối loạn xử lý thính giác.
• Bất thường về lời nói (khẩu ngữ, giọng nói và sự lưu loát).
• Khiếm khuyết trong các quá trình ngôn ngữ liên quan đến việc đọc, viết và học toán.

Về lời nói

Những người mắc chứng ADHD sẽ có nguy cơ cao bị các vấn đề về lời nói ví dụ như việc phát âm cao hơn. Trẻ bị ADHD thường sẽ gặp khó khăn khi không thể tạo một số âm thanh chữ cái và các âm thanh nhất định khác. Trẻ bị ADHD sẽ có âm lượng và cao độ của lời nói khác với những trẻ em bình thường vì vậy giọng hát của trẻ có thể cũng sẽ khác biệt. Đồng thời trẻ cũng khó có thể nói một cách lưu loát và ngừng nói nhiều lần khi đang nói chuyện.

Trẻ bị ADHD thường cố gắng sắp xếp những suy nghĩ và lời nói của mình khi nói. Biểu hiện thông thường, trẻ sẽ sử dụng những từ để lấp đầy dẫn đến tình trạng là dễ lặp âm. Chính vì vậy, trẻ thường bị hiểu lầm và khiến người nghe mất kiên nhẫn hiểu trẻ.

Xem thêm: Trẻ bị rối loạn tư duy – Biểu hiện và lời khuyên xử lý

Về giao tiếp

Trẻ bị chứng tăng động thường sẽ chậm phát triển ngôn ngữ và dễ bị phân tâm khi nói. Trẻ sẽ khó khăn khi tìm các từ ngữ thích hợp để diễn tả suy nghĩ và điều mà bản thân muốn nói. Khó khăn trong việc lên kế hoạch để nói, vì vậy ngay cả những trẻ bị ADHD có các kỹ năng thông thường cũng sẽ dễ mắc phải các lỗi ngữ pháp.

Ngoài ra trẻ còn khó khăn trong việc nghe hiểu, đặc biệt là lúc đối phương nói dài hay nói nhanh, nói trong môi trường có nhiều tiếng ồn. Vì vậy nhiều người sẽ thấy rằng trẻ đang không muốn lắng nghe khiến trẻ gặp các ảnh hưởng về học tập, kết bạn và xã hội. Bởi vì khó giao tiếp và khó nghe hiểu nên một số trẻ bị ADHD sẽ cảm thấy quá tải và dần thu mình lại, từ chối tham gia các hoạt động.

Việc trẻ bị ADHD gặp khó khăn khi hiểu ngôn ngữ nói đôi lúc sẽ được chuẩn đoán sai thành chứng “rối loạn xử lý thính giác”. Bởi khi trẻ không gặp các vấn đề gì về thính giác nhưng lại quản lý sai thông tin vì sự suy giảm chức năng điều hành.

Về cách hành xử khi giao tiếp và cách diễn đạt

Trẻ bị chứng ADHD thường có các hành vi như buột miệng trả lời, ngắt lời người khác hoặc nói to quá mức. Vì vậy trẻ thường gặp các vấn đề về tương tác, giao tiếp với mọi người xung quanh.

Tuy nhiên trẻ bị tăng động vẫn có thể hiểu những cách giao tiếp phi ngôn ngữ, trẻ hiểu được các quy tắc giao tiếp cơ bản như chờ đến lượt mình mới nói, nhưng do trẻ dễ bị phân tâm và có xu hướng bị bốc đồng cao nên thường khó có thể tuân thủ theo những quy tắc giao tiếp này. Từ đó dẫn đến một số tình trạng khó khăn trong giao tiếp và diễn đạt.

Xem thêm: Sự phát triển nhận thức của trẻ mầm non qua các giai đoạn

Các cách dạy trẻ chậm nói giảm chú ý tại nhà – Bố mẹ có thể làm gì?

Trẻ bị ADHD sẽ khác với các bạn nhỏ khác, vì vậy việc dạy trẻ cũng sẽ khó khăn hơn rất nhiều. Việc dạy trẻ chậm nói giảm chú ý như thế nào để đem lại hiệu quả tốt nhất  là vấn đề chung của nhiều bố mẹ hiện nay. Cùng tham khảo một số cách dạy trẻ bị tăng động tại nhà dưới đây.

Đọc cho bé nghe

Việc cho bé nghe nhiều hơn sẽ giúp trẻ thích ứng với lời nói, tăng vốn từ vựng cũng như nhớ và học từ mới nhanh hơn. Bởi vì khi bé nghe nhiều kết hợp cùng với việc xác định và bắt sự vật sự việc sẽ góp phần giúp trẻ hiểu rõ hơn về ngôn ngữ.

Bố mẹ nên đọc cho trẻ một câu chuyện vào mỗi tối để giúp con học các từ mới bằng cách đọc và cho bé xem các hình ảnh ở mỗi trang sách. Sau đó hãy ân cần hỏi con rằng con đã thấy những gì. Đồng thời hãy để trẻ chỉ vào bức tranh và mô hình ảnh và những gì con thấy.

Tiếp theo bố mẹ có thể dạy con xác định những cảm xúc khác nhau của từng nhân vật trong truyện và những nhân vật này thường làm gì, ngôn ngữ cơ thể của họ như thế nào. Nếu được, bố mẹ nên để trẻ bắt chước lại những cảm xúc và hình ảnh của nhân vật đó. Điều này sẽ giúp trẻ xây dựng được từ để nói và ghi nhớ một cách thú vị hơn.

Lắng nghe con nhiều hơn

Tâm lý của nhiều bố mẹ khi có con bị chứng ADHD là thường muốn trẻ như những đứa trẻ khác, muốn con nói chuyện nhiều hơn và chú ý hơn. Vì vậy nhiều bố mẹ sẽ thường hối thúc con nói mà quên đi rằng con cũng cần được lắng nghe. Lắng nghe và hiểu con nên là cách dạy trẻ chậm nói giảm chú ý cần được bố mẹ chú trọng nhất!

Hãy quan sát và lắng nghe con, có thể con đang gặp khó khăn về từ vựng, bố mẹ hãy từ từ hướng dẫn con thay vì thúc giục con tìm từ để đáp lại. Nếu con gặp khó khăn khi nói một số từ nhất định, bố mẹ hãy cố gắng tìm những từ thích hợp để thay thế. 

Trò chơi đóng kịch – nhập vai

Những vở kịch, câu chuyện sẽ thu hút sự chú ý của trẻ nhiều hơn, vì vậy bố mẹ hãy kể cho trẻ nghe những câu chuyện thú vị mà bé thích bằng giọng điệu và nét mặt giống với cư xử của nhân vật. Bé sẽ chú ý hơn vào câu chuyện cũng như ghi nhớ tốt hơn khi được nhìn vai diễn của bố mẹ.

Ngoài ra bố mẹ có thể cùng chơi với bé bằng cách nhập vai vào một câu chuyện bé yêu thích. Hãy cho bé vào vai một nhân vật bé thích và bố mẹ là một nhân vật khác. Từ đó yêu cầu trẻ diễn lại theo đúng với nhân vật về lời nói và nét, điều này sẽ hỗ trợ bé rất nhiều về ngôn ngữ và từ vựng.

Bố mẹ cần giữ thái độ bình tĩnh

Khi trẻ bị chứng tăng động, trẻ sẽ có những hành vi và suy nghĩ khác với những bạn bè khác, bé có thể hay nóng giận, không giữ được bình tĩnh và cáu gắt nhiều hơn. Chính vì vậy, nhiều bố mẹ không khỏi sự thất vọng và đôi lúc không thể giữ được bình tĩnh trước cơn giận dữ của con hoặc khi con không nghe lời. Nhiều bố mẹ sẽ có cảm giác bất lực và đau khổ và nản khi thấy con mình không giống các bạn khác hoặc là thái độ không hợp tác của con khi con nói “Không” quá nhiều.

Tuy nhiên bố mẹ là người luôn đồng hành cùng con trẻ, bố mẹ cần phải bình tĩnh và chấp nhận con trước. Nếu gặp một vấn đề bố mẹ cũng cáu gắt và tức giận thì đây chính là lý do để con tiếp tục nóng giận và phản kháng. Vì vậy hãy cố gắng bình tĩnh, khi bố mẹ bình tĩnh cũng chính là cho chính bản thân mình và con một không gian để vượt qua cảm xúc tiêu cực. Bố mẹ có thể thử một số cách để cân bằng cảm xúc và giữ bình tĩnh như uống thêm nước, thả lỏng, hít sâu, đếm số, ôm con,…

Ngoài ra bố mẹ cũng có thể thử một số cách để xoa dịu cơn giận của con. Ví dụ khi con không được đi chơi vì trời mưa và đang rất cáu gắt, bố mẹ có thể tạo sự đồng cảm với con và gợi ý giải quyết vấn đề cho con bằng cách nói “ Bố cũng rất thất vọng vì trời mưa và chúng ta không thể ra ngoài chơi được, nhưng chúng ta thử chơi bóng trong nhà và đợi ngày mai trời đẹp chúng ta sẽ ra ngoài chơi, con thấy thế nào?”

Gọi tên trẻ khi nói chuyện và đợi con chú ý đến bạn trước!

Một vấn đề mà trẻ bị ADHD sẽ gặp phải là hội chứng giảm chú ý và khó khăn trong việc duy trì sự tập trung và cảm xúc, vì vậy nhiều khi bố mẹ nói chuyện với trẻ, trẻ sẽ không chú ý đến bố mẹ. Ví dụ khi trẻ đang xem tivi, dù bố mẹ có bước vào và kêu trẻ nhưng trẻ vẫn sẽ không chú ý đến bố mẹ. Lúc này trẻ không những không chú ý đến bố mẹ mà còn không xử lý những gì mà bố mẹ nói.

Những lúc này, bố mẹ không nên phớt lờ con mà hãy gọi tên con và đợi con sẵn sàng chú ý đến mình. Điều này sẽ giúp bé hình thành việc phản xạ lại những yêu cầu cũng như tập trung vào những thông điệp của bố mẹ truyền đạt. Từ đó trẻ sẽ tăng cường khả năng tập trung và kiểm soát các hành động của mình.

Tuy nhiên quan trọng nhất là bố mẹ cần có sự kiên nhẫn, dành thời gian cho con, chờ đợi con!

Yêu cầu bé đọc cho bố mẹ nghe

Nếu bé trong khoảng 5 đến 6 tuổi, bố mẹ có thể yêu cầu bé đọc cho bố mẹ nghe, điều này sẽ rất hữu ích cho bé. Khi bé đọc, bố mẹ có thể quan sát và lắng nghe con, biết được con đang gặp vấn đề như thế nào, sai ở đâu và sửa lại cho bé. Ví dụ dạy bé cách phát âm đúng chữ, học thêm các từ mới và giúp con kiểm soát giọng đọc cũng như âm lượng đọc vừa phải. Sau khi đọc cho bố mẹ nghe nhiều lần cùng với sự khuyến khích và động viên từ bố mẹ, bé sẽ tự tin hơn rất nhiều.

Ngoài ra bố mẹ cũng nên đọc lại cho con nghe để con bắt chước âm điệu và giọng đọc của bố mẹ, đồng thời có thể củng cố được việc học ngôn ngữ và hiểu ngôn ngữ của trẻ. Có thể bố mẹ sẽ không nhận thấy nhiều sự thay đổi của bé trong những ngày đầu, tuy nhiên về lâu dài trẻ sẽ thay đổi rất rõ rệt. Nhiều phụ huynh sau khi sử dụng phương pháp này đã nhận thấy con phát triển tốt hơn, và nói nhiều hơn, trò chuyện với bố mẹ nhiều hơn khi bắt đầu học đọc. Vì vậy hãy kiên nhẫn và cho con thời gian bố mẹ nhé.

Khuyến khích con nói chuyện

Trẻ bị tăng động sẽ thường không thích nói chuyện và không muốn giao tiếp với người khác, trẻ sẽ có những hành động độc lập. Vì vậy bố mẹ hãy khuyến khích con nói chuyện nhiều hơn để con dần bước ra khỏi thế giới một mình con. Hãy bắt đầu bằng cách dạy con đưa ra những yêu cầu giúp đỡ khi con gặp khó khăn.

Ví dụ khi con khát nước, con sẽ không yêu cầu hay nói với bố mẹ rằng mình đang khát nước. Những lần như vậy, khi bố mẹ mang nước đến cho con, hãy dạy con cách đưa ra yêu cầu “Con muốn uống nước”. Sau nhiều lần trẻ sẽ có thể ghi nhớ cách đưa ra yêu cầu uống nước. Tuy nhiên bố mẹ chỉ nên dạy con một vài yêu cầu, sau khi con ghi nhớ những yêu cầu này hãy dạy con những yêu cầu tiếp theo để tránh làm con bị rối và khó ghi nhớ. Cùng với đó, dù con đã ghi nhớ, bố mẹ vẫn nên thường xuyên nhắc và kiểm tra con bằng cách hỏi con rằng “Làm thế nào để mẹ lấy nước cho con”. Điều này sẽ giúp bé ghi nhớ lâu hơn.

Sử dụng hình ảnh trực quan

Khi trẻ bị ADHD trẻ có thể gặp rào cản khi lắng nghe bố mẹ nói gì cũng như không thể hiểu được những chỉ dẫn của bố mẹ qua lời nói. Vì vậy bố mẹ cần kết hợp chỉ dẫn bằng lời nói và hình ảnh để trẻ có thể dễ dàng hình dung.

Nếu bố mẹ muốn nhờ con lấy một cái bát trong ngăn tủ thứ hai, lúc đầu con sẽ chỉ nhìn bạn bối rối. Thay vào đó bố mẹ có thể đưa cho con tấm hình của ngăn tủ và chỉ cho bé biết đây là ngăn tủ thứ hai và hình cái bát, đồng thời bố mẹ có thể cầm tay chỉ dẫn con đến ngăn tủ và lấy bát nếu con vẫn còn bối rối. Hãy cho trẻ đọc to những đồ vật mà trẻ tiếp xúc khi lấy bát. Lần sau chỉ cần bố mẹ hướng dẫn và đưa hình ảnh trẻ đã có thể hiểu được, nhiều lần như vậy sẽ hình thành được thói quen và sự ghi nhớ của trẻ.

Ngoài ra bố mẹ có thể kết hợp hình ảnh để củng cố các thói quen cho bé, việc thiết lập các thói quen sẽ giúp bé rất nhiều, đặc biệt là những bé bị chứng tăng động. Hãy tạo một danh mục hình ảnh đặc trưng cho thói quen của bé như hình ảnh bàn chải đánh răng để nhắc bé vệ sinh răng miệng, hình ảnh bình nước để nhắc trẻ uống nước, hình ảnh bồn tắm để nhắc bé đi tắm, hình ảnh vòi nước để nhắc bé rửa tay,… Ví dụ khi đến giờ đi ngủ, bố mẹ hãy đưa cho trẻ một tấm hình chiếc giường của bé, điều này sẽ giúp bé liên tưởng ngay đến việc đi ngủ.

Sử dụng Flash Card

Khi dạy dạy trẻ chậm nói giảm chú ý tại nhà bố mẹ cần kết hợp linh hoạt nhiêu phương pháp học khác nhau, chủ yếu là tạo cho bé một cách học thú vị giúp bé yêu thích và tập trung hơn. Phương pháp sử dụng Flash Card như một công cụ nói chuyện với trẻ bị tăng động là một trong những phương pháp thu hút trẻ hiệu quả bởi trẻ thường yêu thích những thẻ hình ảnh màu sắc của Flash Card.

Có nhiều bộ Flash Card khác nhau để giúp trẻ bị ADHD xây dựng và hình thành câu, đồng thời tạo cảm giác mới mẻ và có thể làm mới hoạt động giảng dạy cho trẻ. Ngoài ra nếu áp dụng Flash Card như một trò chơi để trẻ cố gắng hoàn thành nhanh chóng sẽ giúp não bộ của bé hoạt động và phản ứng nhanh hơn. 

Sử dụng câu lệnh nhiều hơn và giảm số câu hỏi

“Tiếng nói bên trong” hay “giọng nội tâm” sẽ rất hữu ích cho những trẻ mắc chứng tăng động. Cũng giống như chúng ta, khi gặp một vấn đề nào đó chúng ta sẽ lập tức suy nghĩ và hình thành tiếng nói bên trong. Ví dụ khi muốn tìm điện thoại, bạn có thể suy nghĩ và tưởng tượng trong đầu có một giọng nói như “Mình đã để điện thoại ở đâu nhỉ?”, “Mình có để điện thoại trên sofa không?”, “Mình nên xuống sofa để tìm điện thoại”,… Việc này sẽ giúp ta hình thành được những kế hoạch và dự định và hướng giải quyết trong đầu, điều này cũng rất cần thiết cho trẻ bị ADHD.

Để giúp trẻ hình thành giọng nói nội tâm, bố mẹ có thể sử dụng và mô phỏng những câu khẳng định như “Tôi cảm thấy…”, “Tôi tự hỏi…”, “Tôi thấy rằng…” Sau đó hãy chờ đợi và lắng nghe trẻ tự trả lời bằng những suy nghĩ của trẻ. Điều này sẽ giúp bế mẹ tránh sử dụng quá nhiều câu hỏi và giúp trẻ tự tạo ra những ý kiến và khẳng định của riêng mình. Với cách này, bố mẹ có thể giúp trẻ hình thành khả năng suy nghĩ, nhìn nhận vấn đề, lập kế hoạch và tìm cách giải quyết trong tư duy.

Những cách dạy trẻ chậm nói giảm chú ý cho trẻ tại nhà sẽ phần nào hỗ trợ trẻ trong quá trình phát triển. Tuy nhiên khi bố mẹ nhận thấy con đang gặp phải các vấn đề hoặc triệu chứng về khả năng ngôn ngữ, suy giảm thính giác, giảm sự chú ý,… hãy đưa con đến gặp bác sĩ để nhận tư vấn và xây dựng phác đồ điều trị phù hợp nhất.

Ngoài ra bố mẹ có thể cho bé tham gia chương trình sinh trắc vân tay để dự đoán những tiềm năng, trí tuệ và điểm mạnh, điểm yếu, tính cách của con. Đây là phương pháp khoa học sử dụng công nghệ hiện đại để phân tích hình dạng, độ dài và mật độ của các dấu vân tay đem lại độ chính xác cao. Hơn thế nữa, bố mẹ còn được tư vấn lộ trình xây dựng phương pháp giáo dục con tối ưu.

Bố mẹ hãy cho bé tham gia chương trình Sinh Trắc Vân Tay MIỄN PHÍ TẠI ĐÂY!!!

Tác giả/Tham vấn: LÊ ĐẶNG MINH NHẬT

Founder - CEO Công Ty CP Tiềm Năng Vô Hạn UPO

Thầy Lê Đặng Minh Nhật là nhà đào tạo, nhà nghiên cứu tâm lý giáo dục vời hơn 10 năm giảng dạy và đào tạo hơn 30.000 học viên toàn quốc. Thầy cũng là nhà huấn luyện và tư vấn cho đội ngũ nhân sự và khách hàng của các tập đoàn và doanh nghiệp: FPT, PQC hospitality, J&T express, Amyra, ILA, RMIT, AIA EXCHANGE, Chubb Life, Global Media…

"Giáo dục nào đâu phải là quần áo để khoác lên cho đẹp, bởi giáo dục vốn dĩ là khơi dậy cái đẹp từ bên trong mỗi đứa trẻ" chính là châm ngôn của thầy trong giáo dục con trẻ.