Dạy trẻ quản lý cảm xúc – Mạnh mẽ đối mặt với mọi tình huống

Quản lý cảm xúc không chỉ giúp trẻ hiểu và điều khiển cảm xúc của mình, mà còn giúp xây dựng sự tự tin, mở rộng quan hệ xã hội tích cực và thành công trong cuộc sống của trẻ sau này. Nhiều ba mẹ chắc hẳn vẫn chưa biết áp dụng phương pháp nào đúng và phù hợp với con. Vì vậy, bài viết dưới đây sẽ chia sẻ tới ba mẹ những phương pháp đơn giản, hiệu quả dạy trẻ quản lý cảm xúc của mình!

Thế nào là quản lý cảm xúc?

Quản lý cảm xúc là thứ quan trọng trong phát triển cá nhân, đề cập đến khả năng nhận biết, hiểu và điều chỉnh cảm xúc một cách lành mạnh và hiệu quả. Đối với trẻ em, quản lý cảm xúc bao gồm việc học các kỹ năng: sự chú ý, lập kế hoạch, phát triển nhận thức và phát triển ngôn ngữ để xử lý cảm xúc một cách tích cực và xây dựng một môi trường tâm lý lành mạnh.

Các nhà tâm lý học cho biết trẻ em phát triển trí thông minh cảm xúc đó vào những thời điểm khác nhau. Khả năng kiểm soát cảm xúc tiêu cực của con phụ thuộc vào di truyền, tính khí tự nhiên, môi trường con lớn lên và các yếu tố bên ngoài như mức độ mệt mỏi hoặc đói của con trẻ. Nhưng cha mẹ, giáo viên đều đóng một vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ học cách quản lý cảm xúc của mình.

Quản lý cảm xúc và ứng phó vấn đề là hai khái niệm khác nhau. Quản lý cảm xúc là khả năng nhận biết và xử lý cảm xúc một cách tích cực, trong khi ứng phó vấn đề là khả năng đối mặt và giải quyết các vấn đề hoặc tình huống gây stress. Mặc dù hai khái niệm này liên quan chặt chẽ, nhưng quản lý cảm xúc tập trung vào việc điều chỉnh và điều hướng cảm xúc, trong khi ứng phó vấn đề tập trung vào việc giải quyết vấn đề và tìm ra các giải pháp hiệu quả.

Tuổi mà trẻ có thể bắt đầu tự điều chỉnh cảm xúc tốt có thể khác nhau, tuy nhiên, từ khoảng 5 tuổi, trẻ có thể phát triển những kỹ năng quản lý cảm xúc tốt ở mức độ nhất định. Tuy nhiên, việc dạy trẻ quản lý cảm xúc có thể bắt đầu từ khi trẻ còn nhỏ hơn, bằng cách giúp trẻ nhận biết cảm xúc, đưa ra ví dụ và hướng dẫn cho trẻ cách điều chỉnh và biểu cảm cảm xúc một cách lành mạnh. 

Xem thêm: Các chỉ số thông minh cảm xúc và cách cải thiện cho trẻ

Dạy trẻ quản lý cảm xúc làm sao cho hiệu quả và dễ hiểu?

Hãy bắt đầu giáo dục càng sớm càng tốt

Ba mẹ bắt đầu giáo dục trẻ về quản lý cảm xúc từ khi còn nhỏ, từ khoảng 5 tuổi trẻ đã có thể phát triển những kỹ năng quản lý cảm xúc tốt ở mức độ nhất định . Hãy dành thời gian để giải thích cho trẻ về cảm xúc, giúp trẻ nhận biết và đặt tên cho cảm xúc mình. Ba mẹ khi trò chuyện sử dụng ngôn ngữ phù hợp để giúp trẻ hiểu và biểu hiện cảm xúc của mình một cách chính xác.

Xây dựng không gian gia đình lành mạnh, hạnh phúc

Ba mẹ hãy tạo một môi trường gia đình yêu thương, lành mạnh và hạnh phúc. Luôn thể hiện tình yêu và sự quan tâm đối với trẻ và tạo điều kiện cho trẻ cảm thấy an toàn để chia sẻ và biểu hiện cảm xúc của mình. Điều này rất quan trọng trong việc rèn luyện EQ cho trẻ nói chung và học cách quản lý cảm xúc nói riêng bởi vì gia đình tác động đến cảm xúc của trẻ từ khi chào đời đến khi biết nhận thức, trưởng thành. 

Giúp trẻ gọi tên cảm xúc

Cha mẹ hướng dẫn trẻ nhận biết và đặt tên cho các cảm xúc của mình. Thường xuyên hỏi trẻ về cảm xúc mà trẻ đang trải qua và giúp con mô tả những cảm xúc đó. Điều này giúp con trẻ nhận ra rằng cảm xúc là một phần tự nhiên của cuộc sống và có nhiều cách để xử lý chúng.

Xem thêm: 11+ dấu hiệu trẻ có chỉ số EQ cao DỄ nhận thấy nhất!

Hãy làm gương cho con cái

Cha mẹ là mô hình quan trọng trong việc dạy trẻ quản lý cảm xúc của mình. Cha mẹ cần cho con thấy ví dụ tích cực về cách cha mẹ điều chỉnh cảm xúc và giải quyết vấn đề một cách lành mạnh. Trẻ sẽ học hỏi và sao chép hành vi của cha mẹ, vì vậy hãy làm gương tốt cho con.

Giúp con học cách nhìn nhận và giải quyết vấn đề

Hãy dạy trẻ cách nhìn nhận các tình huống khó khăn và tìm cách giải quyết chúng một cách tích cực. Ba mẹ luôn bên cạnh khuyến khích trẻ tìm kiếm các giải pháp sáng tạo và thử nghiệm các phương pháp khác nhau để giải quyết vấn đề đó một cách nhẹ nhàng, bình thản. 

Xem thêm: Cách dạy trẻ 5 tuổi bướng bỉnh – Hãy nắm bắt đúng tâm lý trẻ

Đưa ra các tình huống giả định và luyện tập

Ba mẹ tạo ra các tình huống giả định và cùng trẻ luyện tập cách quản lý cảm xúc cũng như giáo dục cảm xúc xã hội cho trẻ trong những tình huống đó. Ví dụ, ba mẹ có thể đặt câu hỏi “Nếu con bị bạn bè chê trách trong một tình huống, con sẽ làm gì?” hoặc “Con thấy mình thất bại trong một cuộc thi, con sẽ xử lý thế nào?”. Hãy khuyến khích trẻ tưởng tượng và tìm ra các phương án xử lý cảm xúc tích cực.

Khen ngợi trẻ, đừng quá khắt khe

Khi trẻ biểu hiện và quản lý cảm xúc của mình một cách tích cực, ba mẹ hãy khen ngợi và khích lệ trẻ. Điều này sẽ tạo động lực và sự tự tin cho các con tiếp tục phát triển các kỹ năng quản lý cảm xúc. Nên tránh quá khắt khe và chỉ trích trẻ khi trẻ còn đang học hỏi và phát triển; điều này sẽ làm trẻ thấy tự ti và không muốn học cách quản lý cảm xúc mà ba mẹ dạy nữa. 

Không quá kỳ vọng

Ba mẹ cần hiểu rằng mỗi trẻ sẽ phát triển kỹ năng quản lý cảm xúc ở mức độ khác nhau và theo từng giai đoạn phát triển riêng của mình. Vì vậy, ba mẹ không nên đặt quá nhiều áp lực và kỳ vọng vào trẻ khi cố gắng dạy trẻ quản lý cảm xúc. Hãy tạo ra một  môi trường thoải mái và linh hoạt để trẻ có thể học và phát triển theo tốc độ của mình.

Xem thêm: Dạy trẻ cảm xúc sợ hãi, cách đối diện với hiệu ứng tiêu cực

Hãy sát cánh cùng trẻ!

Ba mẹ hãy luôn ở bên cạnh và hỗ trợ trẻ trong quá trình học tập và phát triển kỹ năng quản lý cảm xúc. Hãy lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của trẻ và luôn sẵn lòng hỗ trợ, đưa ra lời khuyên và luôn đồng hành cho trẻ khi cần.

Đây là một giai đoạn rất dài để học hỏi và rèn luyện

Ba mẹ cần nhớ rằng quá trình học hỏi và rèn luyện kỹ năng quản lý cảm xúc nói riêng cũng như việc rèn luyện thói quen cho trẻ nói chung là một cuộc hành trình kéo dài. Trẻ sẽ không nắm vững ngay từ đầu, nhưng thông qua sự kiên nhẫn và đồng hành của ba mẹ, trẻ sẽ ngày càng cải thiện và phát triển khả năng quản lý cảm xúc của mình. Vậy nên, ba mẹ hãy kiên nhẫn và đồng hành cùng trẻ trong suốt quá trình này.

Xem thêm: 9 tips dạy trẻ kỹ năng sống xử lý tình huống LINH HOẠT

Đến các chuyên gia tâm lý nếu vấn đề quá lớn

Nếu ba mẹ nhận thấy trẻ gặp khó khăn lớn trong việc quản lý cảm xúc và không thể tự xử lý, hãy xem xét việc tìm đến các chuyên gia tâm lý như nhà tâm lý học trẻ em hoặc nhà tư vấn gia đình. Họ có thể cung cấp sự hỗ trợ chuyên môn và các phương pháp giúp trẻ phát triển kỹ năng quản lý cảm xúc hiệu quả.

Đến với các hoạt động giải trí

Các hoạt động giải trí cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ rèn luyện và điều chỉnh cảm xúc. 

• Chơi thể thao giúp trẻ thể hiện và xử lý cảm xúc trong một môi trường năng động. 
• Đọc sách giúp trẻ tìm hiểu về cảm xúc và khám phá cách giải quyết vấn đề. 
• Các hoạt động nghệ thuật như vẽ tranh, hát, hoặc nhảy múa giúp trẻ thể hiện cảm xúc một cách sáng tạo và thể hiện bản thân. 
• Xem phim có thể giúp trẻ hiểu về đa dạng cảm xúc và rút ra bài học từ các nhân vật trong phim.

Dạy trẻ quản lý cảm xúc hiệu quả là một quá trình dài và đòi hỏi sự kiên nhẫn, sự đồng hành và sự tạo điều kiện thuận lợi. Ba mẹ hãy tạo ra một môi trường gia đình yêu thương, cung cấp các công cụ. Qua việc hỗ trợ và đồng hành cùng trẻ, ba mẹ sẽ giúp trẻ phát triển và trưởng thành với khả năng quản lý cảm xúc tốt, giúp trẻ vượt qua khó khăn và đạt được sự cân bằng trong cuộc sống.

Xem thêm: 30 trò chơi giáo dục cảm xúc cho trẻ mầm non ĐỘC ĐÁO NHẤT

Dạy trẻ quản lý cảm xúc theo giai đoạn – độ tuổi

Đối với trẻ sơ sinh

Khi con đang ở độ tuổi sơ sinh, ba mẹ dạy con quản lý cảm xúc tập trung chủ yếu vào việc thiết lập một môi trường an toàn và yêu thương. 

Tạo môi trường yên tĩnh và thân thiện:

• Một môi trường yên tĩnh và ấm áp giúp trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái. Tránh tiếng ồn lớn và tạo ra không gian yên tĩnh để trẻ có thể thư giãn và tập trung vào cảm xúc của mình.
• Giao tiếp tình cảm: Ba mẹ sử dụng giọng điệu êm dịu và lời nói nhẹ nhàng khi giao tiếp với con. Hãy tạo liên kết tình cảm với con bằng cách ôm, vuốt ve và nói chuyện với con. Điều này giúp trẻ cảm nhận được sự yêu thương và phát triển khả năng nhận biết và điều chỉnh cảm xúc sơ đẳng.
• Đáp ứng nhanh chóng đối với nhu cầu của trẻ:

Khi con trẻ cảm thấy không thoải mái hay buồn, hãy đáp ứng nhanh chóng để truyền tải sự quan tâm và hỗ trợ của ba mẹ. Bằng cách làm điều này, trẻ sẽ học được cách tự điều chỉnh cảm xúc và tin tưởng vào sự hỗ trợ của người khác.

Trẻ giai đoạn 1 – 2 tuổi

Trong giai đoạn này, trẻ đang phát triển khả năng ngôn ngữ và cảm xúc. Ba mẹ dạy trẻ quản lý cảm xúc ở giai đoạn này cần tập trung vào việc giúp trẻ nhận biết và đặt tên cho cảm xúc của mình. 

• Nhận biết và gọi tên cảm xúc: Giúp trẻ nhận biết các cảm xúc cơ bản như vui, buồn, tức giận và sợ hãi. Sử dụng các từ ngữ phù hợp để giúp trẻ gọi tên cảm xúc của mình và xác định nguyên nhân gây ra cảm xúc đó.
• Tạo môi trường an toàn: Ba mẹ hãy tạo ra một môi trường yên tĩnh, không phê phán và không đánh giá để trẻ có thể tự do thể hiện cảm xúc của mình một cách tự nhiên. Hãy lắng nghe và chấp nhận cảm xúc của trẻ mà không giới hạn hay xuyên tạc.
• Không từ chối hay đánh giá tiêu cực: Ba mẹ hãy tránh việc từ chối hoặc đánh giá tiêu cực cảm xúc của trẻ. Thay vào đó, luôn lắng nghe và thể hiện sự quan tâm và chia sẻ cùng trẻ. Nếu con trẻ tỏ ra buồn, hãy truyền đạt cho trẻ biết rằng ba mẹ hiểu và luôn ở bên cạnh con. 
• Khuyến khích việc sử dụng ngôn ngữ:

Ba mẹ dạy cho trẻ các từ ngữ để miêu tả cảm xúc và khuyến khích trẻ sử dụng ngôn ngữ để diễn tả cảm xúc của mình. Khi nói chuyện, ba mẹ dùng câu hỏi mở để khuyến khích trẻ chia sẻ những gì đang xảy ra trong tâm trí và trái tim của con. 

Đối với trẻ mầm non và học tiểu học

Trẻ mầm non và học tiểu học đang ở giai đoạn phát triển cảm xúc quan trọng. Vì vậy, việc dạy trẻ quản lý cảm xúc hiệu quả trong giai đoạn này đòi hỏi sự tận tâm và sự hướng dẫn từ phía cha mẹ.

• Dạy trẻ nhận biết cảm xúc của mình: Ba mẹ khuyến khích trẻ nhận biết và đặt tên cho các cảm xúc khác nhau mà con đã trải qua. Hãy thảo luận với trẻ về các tình huống gây ra cảm xúc và giúp trẻ nhận ra rằng cảm xúc là bình thường và tự nhiên.
• Hướng dẫn trẻ quản lý cảm xúc tích cực: Dạy trẻ các kỹ năng tự điều chỉnh cảm xúc tích cực như thả lỏng, hít thở sâu, tập trung vào những điều tích cực hoặc tìm cách giải tỏa cảm xúc qua việc vẽ tranh, viết nhật ký, hoặc tham gia các hoạt động vận động.
• Xây dựng khả năng giao tiếp: Ba mẹ giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp cảm xúc của mình một cách khéo léo. Khuyến khích trẻ chia sẻ cảm xúc thông qua việc nói, viết hoặc vẽ. Hãy lắng nghe trẻ một cách chân thành và khuyến khích con thể hiện cảm xúc một cách rõ ràng và có ý thức.
• Thiết lập quy tắc và giới hạn:

Đặt ra quy tắc và giới hạn rõ ràng để giúp trẻ hiểu và điều chỉnh cảm xúc của mình. Ba mẹ tạo ra một môi trường an toàn và không phê phán, nơi trẻ có thể tự do thể hiện cảm xúc mà không gây hại đến người khác.

Vì sao một số trẻ em gặp khó khăn để tự điều chỉnh cảm xúc?

Tự điều chỉnh cảm xúc là một kỹ năng sống ở mầm non quan trọng mà trẻ cần phải học để có thể đương đầu với các tình huống khác nhau trong tương lai. Tuy nhiên, một số trẻ em có thể gặp khó khăn trong việc tự điều chỉnh cảm xúc. 

Theo Tiến sĩ Rouse: “Khả năng tự điều chỉnh bẩm sinh của một đứa trẻ là tính khí và tính cách”. Ông nói thêm, “một số trẻ sơ sinh gặp khó khăn trong việc tự xoa dịu bản thân và rất khó chịu khi ba mẹ cố gắng tắm cho chúng hoặc mặc quần áo cho chúng. Những đứa trẻ đó có nhiều khả năng gặp rắc rối với việc tự điều chỉnh cảm xúc khi chúng lớn hơn.”

Môi trường gia đình không ổn định, với những xung đột, căng thẳng, hay thiếu sự quan tâm và hỗ trợ, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng tự điều chỉnh cảm xúc của trẻ. Trẻ không có ba mẹ làm gương hoặc hướng dẫn để học cách xử lý cảm xúc một cách hiệu quả.

Trẻ bị tăng động giảm chú ý hoặc hay lo lắng có thể gặp khó khăn đặc biệt trong việc quản lý cảm xúc của mình và cần được giúp đỡ nhiều hơn để phát triển các kỹ năng điều chỉnh cảm xúc. 

Tại sao cần thiết phải rèn trẻ kiềm chế cảm xúc ngay từ sớm?

Rèn trẻ kiềm chế cảm xúc từ sớm là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển toàn diện cho các con. Việc hướng dẫn trẻ quản lý và kiềm chế cảm xúc sẽ mang lại nhiều lợi ích cho sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ sau này. 

• Hoà đồng hơn: Việc rèn trẻ kiềm chế cảm xúc giúp trẻ học cách kiểm soát hành vi và phản ứng của mình trong các tình huống xung đột. Điều này tạo điều kiện cho con trẻ tương tác xã hội tốt hơn, gắn kết với bạn bè và gia đình, và xây dựng một tinh thần hòa đồng.
• Xây dựng các mối quan hệ tích cực: Kỹ năng kiềm chế cảm xúc giúp trẻ hiểu và đáp ứng một cách thích hợp đối với cảm xúc của người khác. Điều này tạo ra một môi trường giao tiếp tích cực, giúp trẻ xây dựng các mối quan hệ khỏe mạnh và đáng tin cậy với mọi người xung quanh. 
• Thành tích học tập tốt hơn: Khả năng kiềm chế cảm xúc giúp trẻ tập trung vào việc học và giữ một trạng thái tâm lý tích cực. Trẻ có khả năng xử lý áp lực và stress tốt hơn, từ đó nâng cao khả năng tập trung, nắm bắt kiến thức và đạt thành tích học tập tốt hơn
• Tránh xa tệ nạn xã hội sau này: Kiềm chế cảm xúc giúp con trẻ học cách đánh giá và kiểm soát hành vi của mình trong các tình huống khó khăn. Điều này giúp trẻ tránh xa các tệ nạn xã hội như cờ bạc, ma túy hay bạo lực, và đảm bảo một tương lai tích cực.
• Sức khỏe tinh thần được đảm bảo, tránh các bệnh tâm lý: Việc rèn trẻ kiềm chế cảm xúc giúp trẻ phát triển một sức khỏe tinh thần tốt. Trẻ học cách giải tỏa stress và lo lắng một cách lành mạnh, tránh các bệnh tâm lý như lo âu, trầm cảm, và căng thẳng. Kỹ năng này giúp trẻ xây dựng một tâm lý khỏe mạnh và thích ứng tốt với các thách thức trong cuộc sống.
• Dễ dàng đạt được mục tiêu: Trẻ biết cách kiềm chế cảm xúc sẽ tập trung vào mục tiêu và đạt được những thành tựu. Kỹ năng quản lý cảm xúc giúp trẻ vượt qua khó khăn, kiên nhẫn, và sẵn sàng đối mặt với thử thách để đạt được những ước mơ và mục tiêu trong cuộc sống.

Từ việc dạy trẻ quản lý cảm xúc, ba mẹ đang góp phần vào sự phát triển toàn diện của trẻ. Qua bài viết này, UPO mong giúp con ba mẹ hiểu được tầm quan trọng với kỹ năng quản lý cảm xúc của trẻ từ sớm và bắt đầu từ ngay bây giờ để giúp trẻ rèn luyện.

Nếu ba mẹ muốn tìm hiểu thêm về cách dạy trẻ quản lý cảm xúc và rèn kỹ năng sống cho trẻ toàn diện, hãy tham khảo khóa học kỹ năng sống KidUP. Đây là cơ hội tuyệt vời để ba mẹ và con trẻ học hỏi, trau dồi và phát triển một cách tốt nhất.

Đăng ký khoá học KidUP cho bé NGAY

Tác giả/Tham vấn: LÊ ĐẶNG MINH NHẬT

Founder - CEO Công Ty CP Tiềm Năng Vô Hạn UPO

Thầy Lê Đặng Minh Nhật là nhà đào tạo, nhà nghiên cứu tâm lý giáo dục vời hơn 10 năm giảng dạy và đào tạo hơn 30.000 học viên toàn quốc. Thầy cũng là nhà huấn luyện và tư vấn cho đội ngũ nhân sự và khách hàng của các tập đoàn và doanh nghiệp: FPT, PQC hospitality, J&T express, Amyra, ILA, RMIT, AIA EXCHANGE, Chubb Life, Global Media…

"Giáo dục nào đâu phải là quần áo để khoác lên cho đẹp, bởi giáo dục vốn dĩ là khơi dậy cái đẹp từ bên trong mỗi đứa trẻ" chính là châm ngôn của thầy trong giáo dục con trẻ.