12 cách dạy trẻ tư duy phản biện NHANH NHẠY và TỐI ƯU

Tư duy phản biện là một trong những kỹ năng cần thiết để thành công trong cuộc sống. Kỹ năng tư duy phản biện sẽ giúp trẻ phát triển khả năng suy luận, phân tích, đánh giá, giải quyết vấn đề và đưa ra quan điểm của riêng của bản thân. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ cho ba mẹ 12 cách dạy trẻ tư duy phản biện hiệu quả và đơn giản, ba mẹ cùng theo dõi hết nha! 

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện (hay còn gọi là tư duy phản đối, tư duy phản kháng) là khả năng suy nghĩ, phân tích, đánh giá và đưa ra những quan điểm riêng, dựa trên chứng cứ và luận điểm đối lập. Tư duy phản biện yêu cầu người nói phải có khả năng suy luận logic, đánh giá đúng sai, phản biện chính xác và kiên định với quan điểm của mình.

Tư duy phản biện là một kỹ năng quan trọng trong đời sống, giúp con người đối mặt và giải quyết các vấn đề phức tạp trong công việc, học tập và cuộc sống. Nó giúp cho con người trở nên nhạy bén, có khả năng tự phát triển và giải quyết vấn đề một cách độc lập, đồng thời cũng giúp cho con người trở nên tự tin hơn khi tham gia vào các cuộc thảo luận và tranh luận.

Các thuộc tính quan trọng của tư duy phản biện, người học cần biết:

• Làm rõ mục đích và bối cảnh suy nghĩ của mình sẽ giúp con người tập trung suy nghĩ và tránh tình trạng quá tải thông tin cũng như sự phân tâm. Khi có được mục đích cuối cùng, người phản biện có thể tập trung vào việc thu thập các thông tin có liên quan và suy nghĩ về chúng một cách sáng tạo và phản biện. Và khi làm rõ bối cảnh của suy nghĩ của mình, họ có thể hiểu rõ hơn cách suy nghĩ của mình được hình thành và phát triển ra sao, từ đó, người nói có thể dễ dàng hơn để đánh giá lại và cải thiện suy nghĩ của bản thân. 
• Đặt câu hỏi về nguồn thông tin của bạn đó chính là tìm hiểu cách chọn nguồn thông tin đáng tin cậy, chính xác và phù hợp nhất cho các nhiệm vụ tư duy của mình. Người phản biện nên tự hỏi những câu hỏi như: Nguồn tin này từ đâu? Ai là tác giả của nó? Có phải là một nguồn tin đáng tin cậy không? Có bất kỳ lợi ích hay mục đích nào đằng sau nó? Bằng cách đặt các câu hỏi như vậy, người nói có thể đánh giá được tính đúng đắn và đáng tin cậy của thông tin một cách chính xác và có thể chọn lọc các nguồn tin tốt hơn để suy nghĩ và đưa ra quyết định phản biện và có trách nhiệm.
• Xác định lập luận sẽ giúp người phản biện nhận ra những điểm chính được đưa ra trong các nguồn thông tin của mình. Từ đó xác định được lập luận chính xác, chắc chắn. 
• Phân tích các nguồn và lập luận để người phản biện học cách xem xét nguồn gốc của thông tin, kiểm tra tính đáng tin cậy của nguồn và xác định xem liệu thông tin đó có được hỗ trợ bởi các nghiên cứu, chứng tích hay không. Họ cũng học cách tìm kiếm và đánh giá các nguồn thông tin đáng tin cậy.
• Đánh giá lập luận của người khác là ta phải suy nghĩ về cách mà người đó đã sử dụng các bằng chứng và lập luận để hỗ trợ quan điểm của mình. Việc này giúp ta phát triển khả năng suy luận và đánh giá chính xác về tính logic và hợp lý của một lập luận. Bên cạnh đó, giúp mình hiểu rõ hơn về những quan điểm khác nhau, phát triển khả năng đối thoại và thuyết phục người khác về quan điểm của mình. 
• Tạo hoặc tổng hợp lập luận của riêng bạn là bạn tạo hoặc tổng hợp lập luận của riêng bạn, bạn phải sử dụng khả năng suy luận và đánh giá để tạo ra một lập luận hợp lý và có tính logic cao. Việc này có thể giúp bạn: nâng cao khả năng phân tích và tổng hợp thông tin; phát triển khả năng suy luận và logic; thúc đẩy khả năng tư duy phản biện,…

Xem thêm: TOP 10 lớp học tư duy cho trẻ em Đà Nẵng được đánh giá CAO NHẤT

Những cách dạy trẻ tư duy phản biện đơn giản và tối ưu nhất

Kỹ năng đặt câu hỏi

Bằng cách đặt câu hỏi, trẻ có thể tìm hiểu thông tin một cách sâu sắc hơn. Các con có thể hỏi về ý nghĩa của từ, ý nghĩ của tình huống, cách giải quyết vấn đề,… Những câu hỏi này sẽ giúp trẻ hiểu rõ hơn về vấn đề và có khả năng phân tích tư duy phản biện. 

Bên cạnh đó, khi đặt câu hỏi, trẻ sẽ chủ động và được ba mẹ khuyến khích tìm hiểu ý kiến và quan điểm của người khác. Quá trình này giúp trẻ khám phá nhiều quan điểm và suy nghĩ khác nhau, từ đó có khả năng phân tích, so sánh và đánh giá vấn đề một cách khách quan. Vì vậy các bậc cha mẹ và giáo viên nên khuyến khích trẻ đặt câu hỏi, và giải đáp chúng một cách chi tiết và thuyết phục.

Kỹ năng phân tích

Kỹ năng phân tích giúp trẻ tìm hiểu rõ hơn về các yếu tố và thông tin liên quan đến vấn đề. Việc này giúp trẻ có thể hiểu một cách sâu sắc hơn về vấn đề, từ đó dễ dàng đưa ra các quyết định hoặc đánh giá phản biện. Và trong quá trình phân tích yêu cầu trẻ phải sử dụng khả năng suy luận và logic để tìm ra các yếu tố quan trọng liên quan đến vấn đề. Điều này, giúp các con có khả năng đánh giá một cách khách quan và phản biện về các thông tin mà con đã phân tích được.

Để rèn luyện kỹ năng phân tích cho trẻ, ba mẹ có thể hướng dẫn trẻ phân tích các vấn đề xung quanh cuộc sống hàng ngày của mình. Ví dụ như phân tích: biển quảng cáo, hoạt động của môi trường, hoặc các sự kiện nổi bật trong xã hội. Bằng cách này, trẻ sẽ được rèn luyện khả năng phân tích và tư duy phản biện một cách tự nhiên và hiệu quả hơn.

Xem thêm: Tư duy trực quan hình tượng của trẻ mẫu giáo có vai trò gì?

Kỹ năng đánh giá

Kỹ năng đánh giá là một trong những kỹ năng quan trọng để dạy trẻ tư duy phản biện. Ba mẹ nên khuyến khích và trang bị cho trẻ kỹ năng này từ sớm, bởi vì nó sẽ giúp trẻ: 

• Phân biệt thông tin đúng và sai: Trong quá trình đánh giá, trẻ sẽ được hướng dẫn để có thể phân biệt thông tin đúng và sai. Kỹ năng này sẽ giúp các con có khả năng đánh giá và phản biện về những thông tin mà con nhận được từ nhiều nguồn đa dạng khác nhau. 
• Xác định được các quan điểm khác nhau: Qua quá trình đánh giá, trẻ sẽ học cách xác định các quan điểm khác nhau và đưa ra những quan điểm của riêng mình. Kỹ năng này sẽ giúp con trẻ trở nên linh hoạt trong tư duy, đồng thời đánh giá một cách khách quan và phản biện về những thông tin mà con nhận được.
• Phát triển khả năng suy luận và logic: Quá trình đánh giá yêu cầu trẻ phải sử dụng khả năng suy luận và logic để đưa ra các quyết định. Từ đó, các con có thể phát triển khả năng tư duy phản biện của mình một cách hiệu quả và tự tin.

Để rèn luyện kỹ năng này cho con, ba mẹ hướng dẫn trẻ đánh giá các thông tin từ những thứ đơn giản, gần gũi như sách báo, phim ảnh hoặc các tình huống trong cuộc sống hàng ngày. Sau đó, nên khuyến khích trẻ đặt câu hỏi và tìm hiểu để có thể đánh giá một cách khách quan về các thông tin mà con nhận được. Bằng cách này, trẻ sẽ được rèn luyện kỹ năng đánh giá và tư duy phản biện một cách hiệu quả.

Kỹ năng tổng hợp thông tin, kiến thức

Trẻ cần phải học cách tổng hợp các ý kiến và thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để có thể đưa ra quyết định và lập luận phản biện. Kỹ năng này giúp trẻ xử lý thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả. Vì vậy, ba mẹ nên tạo ra các bài tập thực tế để trẻ thực hành như việc đọc và tổng hợp các thông tin từ các nguồn đa dạng như sách báo, hoặc tìm kiếm thông tin. 

Khi tổng hợp các ý kiến và thông tin, trẻ cũng sẽ phát triển khả năng đánh giá và đưa ra nhận xét về những thông tin đó. Kỹ năng này giúp trẻ phát triển tư duy phản biện một cách đa chiều và có khả năng đưa ra quyết định đúng đắn.

Đọc nhiều sách

Đọc nhiều thể loại sách kiến thức bổ ích là một hoạt động rất có lợi cho trẻ em trong việc phát triển tư duy phản biện. Khi đọc sách, trẻ sẽ được tiếp cận với những câu chuyện, thông tin và cập nhật kiến thức mới. Qua đó, các con có thể khám phá và suy nghĩ về những ý tưởng, thông tin mới, và đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn. 

Khi trẻ đọc một câu chuyện, con phải liên kết các chi tiết, suy nghĩ về các nhân vật và sự kiện trong câu chuyện để hiểu và đánh giá nó. Qua đó, trẻ sẽ phát triển khả năng tư duy phản biện của mình.

Ngoài ra, đọc sách còn giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ, truyền cảm hứng, khơi gợi sự tò mò và khám phá thế giới xung quanh. Điều này giúp các con phát triển các kỹ năng mềm như khả năng giao tiếp, sáng tạo, tư duy phản biện và tự tin.

So sánh sự vật, sự việc

Việc so sánh sự vật, sự việc là một trong những cách giúp trẻ phát triển tư duy phản biện hiệu quả. Khi so sánh, trẻ sẽ cần phải suy nghĩ về các yếu tố gây ra sự việc và cách giải quyết sự việc đó. Từ đó, trẻ có thể đánh giá, phân tích và đưa ra nhận định của mình về sự việc đó. Việc này giúp trẻ phát triển khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề.

Ba mẹ và thầy cô hãy luôn khuyến khích các con suy nghĩ và phân tích các đối tượng khác nhau để tìm ra sự khác biệt và tương đồng giữa chúng.

Để con tự chủ, nêu ý kiến và ra quyết định

Việc cho con tự chủ, nêu ý kiến và ra quyết định giúp phát triển tư duy phản biện của trẻ. Khi trẻ được đưa ra các quyết định, các con phải suy nghĩ và đưa ra các lựa chọn dựa trên những thông tin mà con có. Điều này giúp trẻ học cách suy nghĩ phản biện, đưa ra các lập luận và lựa chọn chính xác hơn.

Việc cho con trẻ tự quyết định cũng giúp trẻ phát triển sự tự tin và khả năng quản lý bản thân. Khi trẻ có thể quyết định và kiểm soát cuộc sống của mình, con sẽ tự tin hơn khi đối mặt với mọi tình huống trong cuộc sống.

Dạy trẻ tư duy phản biện qua các trò chơi giải đố

Trò giải đố là một hình thức giáo dục giải trí rất phổ biến được ba mẹ, giáo viên áp dụng với con trẻ. Giải đố đòi hỏi các con phải suy nghĩ phản biện, tìm ra giải pháp tốt nhất dựa trên các dữ kiện có sẵn.

Trò giải đố sẽ giúp trẻ phát triển tư duy phản biện theo các cách sau:

• Khuyến khích sự tò mò và sáng tạo: Trò giải đố thường liên quan đến việc giải quyết vấn đề, điều này sẽ khuyến khích trẻ tìm kiếm những phương án khác nhau để giải quyết vấn đề, đặt câu hỏi, suy nghĩ sáng tạo để tìm ra giải pháp tốt nhất.
• Phát triển khả năng tư duy phản biện: Trò giải đố đòi hỏi trẻ phải tập trung vào các chi tiết và tìm ra các mối liên hệ giữa chúng để đưa ra các phương án giải quyết  hợp lý. Điều này sẽ giúp trẻ phát triển khả năng tư duy phản biện, làm việc với thông tin có sẵn và giải quyết vấn đề một cách logic.
• Phát triển khả năng giải quyết vấn đề: Trò giải đố là một cách tuyệt vời để giúp con trẻ phát triển khả năng giải quyết vấn đề và học cách đưa ra quyết định một cách đúng đắn. Khi con đối mặt với một vấn đề khó khăn, việc tìm kiếm giải pháp thông qua trò giải đố có thể giúp trẻ học cách giải quyết vấn đề trong cuộc sống thực tế.

Xem thêm: Có nên cho trẻ học toán tư duy không? – Giải đáp TẤT TẦN TẬT

Đặt cho con các câu hỏi mở

Đặt cho con các câu hỏi mở là một cách để ba mẹ khuyến khích trẻ phát triển Tư duy phản biện cho trẻ mầm non. Những câu hỏi mở giúp trẻ tập trung vào suy nghĩ phản biện, khuyến khích trẻ suy nghĩ sâu sắc và đưa ra ý kiến của riêng mình. Bên cạnh đó cũng giúp trẻ phát triển khả năng giải quyết vấn đề và tư duy logic.

Ví dụ, thay vì đưa ra các câu hỏi đơn giản như “Con có thích ăn bánh mỳ không?” hoặc “Hôm nay con muốn ăn gì?”, ba mẹ có thể đặt các câu hỏi mở như:

• Con nghĩ sao về hương vị của chiếc bánh mì này?
• Con thấy có những điểm gì khác biệt giữa chiếc bánh mì này và các loại bánh mì khác mà chúng ta đã ăn?

Khiến con cởi mở và chia sẻ

Ba mẹ nên khuyến khích con trẻ nói chuyện, giúp con cởi mở và chia sẻ. Bởi khi trẻ cởi mở và chia sẻ, các con có thể tập trung vào việc tìm hiểu và chia sẻ ý kiến của riêng mình, đồng thời con cũng sẽ học hỏi từ ý kiến của người khác.

Khi trẻ cởi mở và chia sẻ, con cũng được khuyến khích phát triển khả năng suy nghĩ đa chiều, tự tin và khả năng diễn đạt ý kiến. Những kỹ năng này rất quan trọng để trẻ phát triển tư duy phản biện và trở thành một người tự tin và có năng lực trong tương lai.

Cho con hiểu lý do tại sao lại làm một việc nào đó!

Khi con trẻ được giải thích lý do và mục đích của một việc làm, con sẽ học cách đặt câu hỏi và tìm kiếm thông tin để hiểu rõ hơn về sự việc đó. Và các con cũng có thể tìm hiểu các lựa chọn khác nhau và đánh giá xem chúng có phù hợp với mục tiêu hoặc không.

Khi trẻ được khuyến khích suy nghĩ và đánh giá một cách sáng tạo và phản biện, các con sẽ phát triển khả năng suy luận, tư duy logic, và khả năng đưa ra quyết định đúng đắn. Trẻ cũng sẽ học cách đánh giá rủi ro và lợi ích, nâng cao kinh nghiệm đối phó với các tình huống khó khăn trong cuộc sống.

Khuyến khích con trải nghiệm những điều mới mẻ

Ba mẹ nên khuyến khích con trải nghiệm những điều mới mẻ. Bởi khi trẻ trải nghiệm những điều mới, các con  sẽ phải đối mặt với các tình huống khác nhau và giải quyết những vấn đề một cách sáng tạo và phản biện. 

Những điều mới sẽ khuyến khích trẻ suy nghĩ đa chiều và đưa ra quyết định dựa trên thông tin có sẵn. Con trẻ sẽ học được cách thích nghi với môi trường mới và tìm hiểu cách hoạt động của nó. Các con sẽ phải đưa ra các quyết định dựa trên những tình huống mới và khác nhau mà trẻ chưa từng gặp phải trước đây.

Ba mẹ có thể khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động ngoại khóa, tham quan ngoài trời; ba mẹ hướng dẫn trẻ làm việc cũ theo cách mới hoặc tập làm những việc mới mà trẻ trước đây chưa làm bao giờ làm. 

Xem thêm: Nhạc kích thích tư duy cho bé và “nhu cầu” âm nhạc của trẻ

Tại sao phát triển kỹ năng tư duy phản biện là một trong những kỹ năng thiết yếu?

Tư duy phản biện là một trong những kỹ năng thiết yếu cho trẻ vì nó có vai trò quan trọng và mang lại nhiều lợi ích trong các khía cạnh tâm lý, hành vi, học tập và cuộc sống hiện tại cũng như tương lai của trẻ.

• Tâm lý: Tư duy phản biện giúp trẻ phát triển khả năng tự tin và tự đánh giá cao về bản thân. Khi trẻ có khả năng suy nghĩ độc lập, đưa ra ý kiến và giải quyết vấn đề, các con sẽ cảm thấy tự tin với khả năng của mình. Bên cạnh đó tư duy phản biện còn giúp trẻ xác định và đối mặt với cảm xúc, giúp trẻ hiểu và kiểm soát cảm xúc của mình một cách khôn ngoan và hợp lý.
• Hành vi: Tư duy phản biện giúp trẻ phát triển khả năng lựa chọn và đưa ra những quyết định thông minh. Khi trẻ có khả năng tư duy phản biện, trẻ sẽ biết cách nhận biết và đối mặt với các tình huống xung đột và khó khăn trong giao tiếp và tương tác xã hội. Trẻ sẽ học cách lắng nghe và hiểu quan điểm của người khác, đồng thời tự tin diễn đạt ý kiến của mình một cách tôn trọng.
• Học tập: Tư duy phản biện là một yếu tố quan trọng trong quá trình học tập của con trẻ. Kỹ năng này giúp trẻ đánh giá thông tin, phân tích và chọn lọc các nguồn tài liệu tốt. Tư duy phản biện còn giúp trẻ  học cách đặt câu hỏi và khám phá sâu hơn vấn đề. Các con sẽ trở thành những học sinh chủ động và tìm kiếm kiến thức, thay vì chỉ chấp nhận thông tin một cách mù quáng. 
• Tư duy phản biện có vai trò cực kỳ quan trọng đối với cuộc sống hiện tại cũng như tương lai của trẻ: Giúp trẻ đưa ra quyết định thông minh và hợp lý trong các tình huống hàng ngày, tìm ra giải pháp sáng tạo và tự tin trong việc giải quyết vấn đề. học cách lắng nghe và hiểu quan điểm của người khác. Tư duy phản biện cũng là một kỹ năng quan trọng trong việc xây dựng sự nghiệp của trẻ sau này. Trẻ sẽ phải đối mặt với nhiều tình huống phức tạp và quyết định khó khăn trong công việc. Tư duy phản biện giúp trẻ tìm ra các giải pháp sáng tạo, đưa ra quyết định tỉnh táo và đạt được thành công trong sự nghiệp.

Tư duy phản biện là kỹ năng cực kỳ quan trọng mà ba mẹ nên trang bị cho trẻ từ nhỏ. Bài viết trên đây gửi đến ba mẹ các thông tin về khái niệm, những cách hiệu quả để dạy trẻ tư duy phản biện. Hy vọng bài viết vừa rồi có thể giúp các bậc cha mẹ tìm được những cách giáo dục phù hợp với con trẻ nhà mình.

Phụ huynh cũng có thể tham khảo thêm về các khóa học, rèn luyện kỹ năng cho trẻ hiệu quả nhất, nổi bật chính là khóa học DreamUP của trường đào tạo kỹ năng UPO với chương trình giáo dục khai phóng hướng đến rèn luyện tư duy tự thức và thái độ sống tích cực.

Bố mẹ hãy đăng ký khoá học DreamUP cho bé ngay TẠI ĐÂY!!!

Tác giả/Tham vấn: LÊ ĐẶNG MINH NHẬT

Founder - CEO Công Ty CP Tiềm Năng Vô Hạn UPO

Thầy Lê Đặng Minh Nhật là nhà đào tạo, nhà nghiên cứu tâm lý giáo dục vời hơn 10 năm giảng dạy và đào tạo hơn 30.000 học viên toàn quốc. Thầy cũng là nhà huấn luyện và tư vấn cho đội ngũ nhân sự và khách hàng của các tập đoàn và doanh nghiệp: FPT, PQC hospitality, J&T express, Amyra, ILA, RMIT, AIA EXCHANGE, Chubb Life, Global Media…

"Giáo dục nào đâu phải là quần áo để khoác lên cho đẹp, bởi giáo dục vốn dĩ là khơi dậy cái đẹp từ bên trong mỗi đứa trẻ" chính là châm ngôn của thầy trong giáo dục con trẻ.