Cách dạy trẻ nhận thức chậm – Cẩm nang đồng hành cùng con

Trẻ chậm phát triển, nhận thức chậm hơn các bạn đồng trang lứa cần ba mẹ phải có phương pháp giáo dục riêng phù hợp với con. Ba mẹ cùng tìm hiểu thông qua 8 cách dạy trẻ nhận thức chậm hiệu quả tốt nhất được UPO chia sẻ ở bài viết dưới đây.

Hiểu đúng về tình trạng nhận thức chậm ở trẻ

Nhận thức chậm là tình trạng phát triển chậm chạp của trẻ em trong các kỹ năng nhận thức, bao gồm: khả năng suy nghĩ, hiểu biết, đánh giá, tư duy, và phản ứng với các tình huống xung quanh. Trẻ em bị nhận thức chậm là chức năng trí tuệ và hành vi thích ứng thấp hơn đáng kể so với mức trung bình dự kiến ​​đối với lứa tuổi của chúng.  

Các tên gọi khác của tình trạng nhận thức chậm bao gồm: thiểu năng trí tuệ, suy giảm nhận thức hoặc rối loạn nhận thức/trí tuệ.

Dấu hiệu của trẻ chậm nhận thức

Những dấu hiệu cho thấy trẻ bị chậm so với phát triển nhận thức của trẻ em từ khá sớm nếu ba mẹ chú tâm quan sát từng hành động, cử chỉ của con. Một vài dấu hiệu nhận biết được biểu hiện qua: 

• Biết ngồi, đi trễ hơn các trẻ khác.
• Nói không rõ ràng.
• Trẻ không thể tập trung; có trí nhớ kém, khó ghi nhớ các thông tin đơn giản như: tên, sự việc vừa mới xảy ra.
• Hành vi tự kỷ, khó kiểm soát và phản ứng quá mức trong các tình huống xung quanh.
• Khó khăn trong việc học các kỹ năng như: ăn uống, mặc áo quần,… 

Sơ lược một số nguyên nhân khiến trẻ nhận thức kém hơn bạn cùng trang lứa

Di truyền

Nếu bố mẹ gặp phải những bất thường về thần kinh thì nguy cơ sinh ra trẻ chậm phát triển về trí tuệ là rất cao. Ngoài ra việc bị đột biến ngẫu nhiên trong quá trình phân đôi tế bào sinh dục của mẹ cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến tình trạng này.

Các vấn đề gặp phải trong thai kỳ:

Thói quen sinh hoạt của mẹ bầu có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển của thai nhi và góp phần vào rủi ro nhận thức chậm ở trẻ. Do đó, nếu mẹ bầu mắc phải những vấn đề dưới đây thì sẽ làm tăng nguy cơ trẻ bị nhận thức chậm từ khi sinh ra: 

• Hút thuốc lá hoặc ngửi khói thuốc lá, uống đồ có cồn hoặc sử dụng các chất gây nghiện khác có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi, làm giảm lưu lượng máu và oxy lên não của thai nhi.
• Mắc bệnh rubella, nhiễm ký sinh trùng, rối loạn tuyến sữa hoặc nhiễm virus.
• Bị huyết áp cao khiến lượng máu lưu thông đến bào thai bị xáo trộn, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển của bộ não của trẻ. 

Quá trình thai kỳ

Trong quá trình mang thai cho đến khi sinh ra nếu không cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng thì con sẽ bị suy nhược và chậm phát triển về não bộ. Mẹ bầu cần chú ý đến các yếu tố tiêu cực và đảm bảo dinh dưỡng, giấc ngủ và mức độ stress phù hợp trong suốt quá trình thai kỳ để bảo vệ sức khỏe của thai nhi.

Giai đoạn đầu tiên của thai kỳ đặc biệt quan trọng trong quá trình phát triển của thai nhi:

• Trong 3 tháng đầu tiên của thai kỳ, cơ thể thai nhi phát triển rất nhanh. Tuy nhiên các yếu tố tiêu cực như thuốc lá, rượu, ma túy, thiếu dinh dưỡng hay stress của mẹ bầu trong giai đoạn này có thể gây ảnh hưởng lớn đến quá trình phát triển của thai nhi. 
• Giai đoạn từ tháng thứ 4 đến tháng thứ 6 là giai đoạn phát triển tâm linh, trí tuệ và thần kinh của thai nhi. Trong giai đoạn này, các vấn đề về dinh dưỡng và stress của mẹ bầu có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển trí não của thai nhi, dẫn đến rối loạn nhận thức, khả năng tập trung kém và học tập khó khăn sau này.
• Trong giai đoạn từ tháng thứ 7 đến khi sinh, thai nhi phát triển nhanh chóng và hoàn thiện các cơ quan, bộ phận của mình. Tuy nhiên, các yếu tố như thiếu ăn, stress, thiếu giấc ngủ của mẹ bầu trong giai đoạn này cũng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi và gây ra các vấn đề như sinh non, cân nặng thấp, dị tật và rối loạn nhận thức.

Bệnh tật và chấn thương

Ngay khi sinh ra, hệ miễn dịch của trẻ vẫn chưa hoàn thiện nên không thể chống lại sự tấn công của các yếu tố bên ngoài. Do đó, nếu ba mẹ không cho con tiêm đầy đủ vaccine phòng ngừa các bệnh như: sởi, thủy đậu,… thì trẻ sẽ dễ gặp phải biến chứng ảnh hưởng đến não bộ.

Đặc biệt, các bệnh nhiễm trùng não, viêm não có thể gây ra tổn thương khiến trẻ nhận thức chậm. Ngoài ra, những chấn thương do tai nạn, té từ trên cao xuống cũng khiến trẻ gặp phải tình trạng này. Vì vậy ba mẹ cần để ý con kỹ càng và có biện pháp bảo vệ an toàn cho trẻ khi không có ai bên cạnh. 

Môi trường sống

Môi trường sống bị ô nhiễm, nhiều chất độc hại, khói thuốc lá sẽ khiến trẻ phát triển chậm lại. Không chỉ vậy tinh thần của trẻ còn bị ảnh hưởng nếu gặp phải tình cảnh bạo lực, không được yêu thương. Vì vậy ba mẹ cần xây dựng môi trường tích cực, yêu thương cho trẻ; ba cần phải bỏ thuốc lá trước khi mẹ sinh em bé ra. 

Đồng thời nếu trẻ bị suy dinh dưỡng cũng sẽ ảnh hưởng đến não bộ, vì vậy ba mẹ cần đảm bảo vấn đề sức khỏe, ăn uống cho con. 

Các cách dạy trẻ nhận thức chậm chắc chắn bố mẹ sẽ quan tâm

Lời khuyên đầu tiên trong tất cả các phương pháp UPO dành cho ba mẹ đó chính là: khi phát hiện các vấn đề chậm nhận thức ở trẻ, hãy tới gặp các bác sĩ nhi, bác sĩ tâm lý để được tư vấn phác đồ điều trị can thiệp càng sớm càng tốt. 

Trị liệu ngôn ngữ

Trị liệu ngôn ngữ là một hình thức hỗ trợ sự phát triển ngôn ngữ cho trẻ, bao gồm các hoạt động để cải thiện khả năng giao tiếp và lời nói của trẻ.  Điều chỉnh và cải thiện phát âm của trẻ là một phần quan trọng của trị liệu ngôn ngữ. Việc hướng dẫn trẻ cách phát âm đúng các từ và âm tiết giúp trẻ có khả năng giao tiếp tốt hơn.

Sau đó ba mẹ bắt đầu tăng cường từ vựng của trẻ giúp trẻ có thể mô tả tốt hơn về thế giới xung quanh và có thể giao tiếp hiệu quả hơn. Bằng việc sử dụng hình ảnh, video và đồ chơi để giới thiệu các khái niệm mới, giúp trẻ mở rộng từ vựng của mình.

Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là một cách dạy trẻ nhận thức chậm không dùng đến thuốc, dựa trên việc sử dụng các phương tiện vật lý để cải thiện sức khỏe và tăng cường khả năng vận động cho trẻ. Với trẻ nhận thức chậm, vật lý trị liệu có thể giúp cải thiện các khả năng vận động và phát triển cơ thể, từ đó cải thiện khả năng hoạt động của trẻ.

Một số phương pháp vật lý trị liệu phổ biến được sử dụng cho trẻ nhận thức chậm như: 

• Massage giúp cải thiện khả năng lưu thông máu và giảm đau, giúp trẻ cảm thấy thoải mái và thư giãn. Ngoài ra, massage cũng có thể giúp cải thiện tình trạng co thắt cơ và tăng cường sự linh hoạt của cơ thể.
• Điều trị nước là một phương pháp vật lý trị liệu được sử dụng phổ biến để giúp trẻ tăng cường khả năng vận động và phát triển cơ thể. Việc sử dụng nước để điều trị có thể giúp giảm tải trọng trên các khớp và cơ, giúp trẻ dễ dàng hơn trong việc vận động.
• Vận động học là một phương pháp hiệu quả được sử dụng để cải thiện khả năng vận động của trẻ. Phương pháp này bao gồm các bài tập vận động, động tác tập thể dục và các hoạt động khác nhằm cải thiện sức khỏe và tăng cường khả năng vận động cho con trẻ.

Tuy nhiên, trước khi sử dụng bất kỳ phương pháp nào, ba mẹ nên tìm kiếm sự tư vấn của chuyên gia về vật lý trị liệu hoặc bác sĩ chuyên khoa trẻ em.

Liệu pháp hành vi

Liệu pháp hành vi (Behavioral therapy) là một phương pháp điều trị hiệu quả cho trẻ nhận thức chậm. Giúp trẻ học cách tập trung vào cải thiện các kỹ năng xã hội, hành vi, kỹ năng tự chăm sóc, và kỹ năng tập trung. Các phương pháp liệu pháp hành vi thường được thực hiện bởi những chuyên gia tâm lý trẻ em. 

Trong quá trình áp dụng phương pháp này quan trọng là các chuyên gia, ba mẹ thực hiện một kế hoạch điều trị được cá nhân hóa và phù hợp với nhu cầu của từng trẻ. Được tư vấn kỹ càng, cho phép của các chuyên gia trị liệu. 

Tham gia các chương trình giáo dục đặc biệt

Tham gia các chương trình giáo dục đặc biệt là một trong những cách dạy trẻ nhận thức chậm phổ biến nhất hiện nay. Ba mẹ có thể cho con tham gia một số chương trình giáo dục đặc biệt phù hợp cho trẻ như: 

• Chương trình giáo dục đặc biệt của trường học: Nhiều trường học cung cấp các chương trình giáo dục đặc biệt để hỗ trợ trẻ nhận thức chậm. Chương trình này giúp con trẻ cải thiện kỹ năng xã hội, kỹ năng đọc và viết, và giúp các con hoàn thiện các kỹ năng học tập khác.
• Chương trình giáo dục đặc biệt của tổ chức và cơ quan xã hội: Các tổ chức và cơ quan xã hội như các tổ chức phi lợi nhuận và các bệnh viện cũng cung cấp các chương trình giáo dục đặc biệt cho trẻ nhận thức chậm. Các chương trình này giúp con trẻ cải thiện kỹ năng xã hội, kỹ năng học tập, kỹ năng tự chăm sóc, và giúp trẻ tạo ra mối quan hệ với mọi người xung quanh. 
• Chương trình tư vấn cho bậc cha mẹ: Đây là một phương pháp hỗ trợ con trẻ nhận thức chậm. Các chuyên gia tâm lý có thể tư vấn cho các bậc cha mẹ cách giúp trẻ nhận thức chậm tăng cường các kỹ năng và khả năng của mình. Và hướng dẫn ba mẹ cách cải thiện môi trường học tập của trẻ.

Khuyến khích trẻ vui chơi

Vui chơi là một phần quan trọng trong quá trình phát triển của trẻ nhận thức chậm. Với trẻ nhận thức chậm, việc vui chơi không chỉ giúp các con giải trí, mà còn giúp con tăng cường các kỹ năng xã hội, phát triển kỹ năng tư duy và trí tuệ, cũng như giúp tăng cường sự tự tin và tính độc lập.

Ba mẹ cần lựa chọn đồ chơi cho trẻ phải đơn giản, có tính tương tác, dễ dàng sử dụng và an toàn. Ngoài ra, các đồ chơi đa năng, giúp trẻ phát triển kỹ năng vận động, kỹ năng tư duy và tăng cường khả năng học tập cũng rất hữu ích. Ngoài ra ba mẹ nên dành thời gian cùng con tham gia các hoạt động ngoài trời như chơi bóng, đi xe đạp hoặc đơn giản là đi bộ trong công viên, giúp các con tăng cường kỹ năng vận động và khả năng phản xạ.

Xem thêm: 20+ kỹ năng sống cho trẻ mầm non – Bước đệm tương lai cho bé

Chia nhỏ nhiệm vụ để trẻ hiểu

Chia nhỏ nhiệm vụ là một phương pháp hữu hiệu giúp trẻ nhận thức chậm hiểu và hoàn thành nhiệm vụ một cách dễ dàng hơn. Đây là một trong những cách để hỗ trợ các con phát triển kỹ năng tự chăm sóc, tự lập và tăng cường khả năng thực hiện các hoạt động hàng ngày.

Đầu tiên, ba mẹ cần xác định mục tiêu cụ thể cho nhiệm vụ của trẻ, bao gồm cả kỹ năng và thời gian hoàn thành. Sau đó chia nhỏ nhiệm vụ thành các phần nhỏ hơn và dễ thực hiện hơn, có thể hoàn thành trong một thời gian ngắn hơn. Điều này giúp trẻ dễ dàng tiến triển và tạo động lực cho trẻ hoàn thành các nhiệm vụ khó sau đó. Trong quá trình con thực hiện thử thách, ba mẹ hãy luôn ở bên khuyến khích, tạo động lực cho con  bằng cách đánh giá và khen thưởng trẻ khi trẻ hoàn thành một phần của nhiệm vụ.

Làm mọi thứ càng cụ thể càng tốt để chỉ dẫn

Để chỉ dẫn cho trẻ nhận thức chậm hiểu và hoàn thành một nhiệm vụ, ba mẹ nên làm mọi thứ càng cụ thể càng tốt. Hãy cụ thể hóa nhiệm vụ và chỉ dẫn trẻ từng bước giúp trẻ dễ dàng hiểu và hoàn thành nhiệm vụ một cách chính xác hơn.

 Ba mẹ có thể sử dụng một số cách dưới đây để làm mọi thứ cụ thể và tốt hơn khi chỉ dẫn cho các con: 

• Tránh sử dụng ngôn ngữ phức tạp hoặc quá nhiều từ ngữ khó hiểu, thay vào đó ba mẹ nên sử dụng những từ ngữ đơn giản và rõ ràng hơn.
• Sử dụng hình ảnh hoặc minh họa bằng hành động để giải thích các bước thực hiện nhiệm vụ. Hình ảnh giúp trẻ hiểu và nhớ lâu hơn.
• Hướng dẫn con trẻ từng bước một để hoàn thành nhiệm vụ. Điều này giúp các con hiểu rõ và dễ dàng thực hiện hơn.
• Khi chỉ dẫn trẻ, ba mẹ hãy cho trẻ thực hành luôn để trẻ có thể hiểu rõ hơn cách thực hiện một nhiệm vụ.
• Trong khi trẻ hoàn thành một nhiệm vụ, ba mẹ luôn dành những lời khen tích cực, động viên, ghi nhận để giúp trẻ tự tin hơn và khuyến khích trẻ tiếp tục phát triển.

Duy trì thói quen

Duy trì thói quen cho trẻ nhận thức chậm là rất quan trọng để giúp các con phát triển tốt hơn. Ba mẹ có thể cho trẻ xây dựng một số thói quen dưới đây để giúp trẻ phát triển tốt hơn và duy trì sự tiến bộ của trẻ:

• Thời gian chơi đùa và giải trí cũng rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Cho nên bố mẹ hãy dành nhiều thời gian bên cạnh cọn, giúp con phát triển kỹ năng xã hội, trí tưởng tượng và tăng cường khả năng tư duy.
• Ba mẹ hãy thiết lập một lịch trình giúp trẻ có thói quen và chuẩn bị tốt hơn cho các hoạt động trong ngày như: đánh răng, vệ sinh cá nhân, ăn uống, đọc truyện, giải trí,…. Điều này giúp các con tập trung và tiếp thu tốt hơn.
• Tạo một môi trường học tập tích cực để giúp các con hứng thú và tiếp thu kiến thức tốt hơn. Một môi trường học tập tích cực có thể bao gồm những đồ chơi giáo dục, sách truyện, bảng từ mới, v.v…
• Ba mẹ luôn nói lời tích cực, sẽ giúp trẻ cảm thấy được yêu thương và chú ý từ người lớn. Điều này giúp trẻ nhận thức chậm tự tin hơn và khuyến khích trẻ tiếp tục phát triển.
• Thói quen ăn uống cũng rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Ba mẹ hãy đảm bảo trẻ được ăn uống đầy đủ, đa dạng và cân bằng để cung cấp đủ dinh dưỡng cho sự phát triển của trẻ.

Hy vọng thông qua bài viết về các cách dạy trẻ nhận thức chậm trên đây, các bậc cha mẹ đã có thể tìm ra được phương pháp dạy trẻ phù hợp để các con được phát triển tốt nhất. Bên cạnh đó ba mẹ có thể cho con trẻ tham gia vào hoạt động sinh trắc vân tay, để hiểu sâu về tính cách, đặc điểm riêng của con, từ đó ba mẹ sẽ có định hướng để giáo dục trẻ tốt hơn.

Bố mẹ hãy đăng ký chương trình Sinh Trắc Vân Tay cho bé TẠI ĐÂY MIỄN PHÍ!!

Tác giả/Tham vấn: LÊ ĐẶNG MINH NHẬT

Founder - CEO Công Ty CP Tiềm Năng Vô Hạn UPO

Thầy Lê Đặng Minh Nhật là nhà đào tạo, nhà nghiên cứu tâm lý giáo dục vời hơn 10 năm giảng dạy và đào tạo hơn 30.000 học viên toàn quốc. Thầy cũng là nhà huấn luyện và tư vấn cho đội ngũ nhân sự và khách hàng của các tập đoàn và doanh nghiệp: FPT, PQC hospitality, J&T express, Amyra, ILA, RMIT, AIA EXCHANGE, Chubb Life, Global Media…

"Giáo dục nào đâu phải là quần áo để khoác lên cho đẹp, bởi giáo dục vốn dĩ là khơi dậy cái đẹp từ bên trong mỗi đứa trẻ" chính là châm ngôn của thầy trong giáo dục con trẻ.